Erik Borgman

Erik Borgman

Vindplaatsen van religie

  1. Om religie te herkennen, is een beeld van religie nodig. Op dit moment is het heersende beeld van religie zeer uiterst problematisch. Algemeen wordt religie gezien als vreemd, zich uitend in gedrag dat afwijkt van dat van normale mensen. Dit bemoeilijkt in hoge mate dat leerlingen zich met religie identificeren en zich in religieus gedrag herkennen. Kennis van religie wordt als vanzelf ontvangen als kennis van 'de ander', niet aan kennis van henzelf. Daarmee verdwijnt waar het bij religie om gaat buiten beeld. Het is daarom niet voldoende leerlingen dat wat 'iedereen' als religie herkent te laten begrijpen, maar het beeld van religie moet zelf ter discussie komen.
  2. Om een tegenwicht te creëren tegen het idee dat religie vreemd, afwijkend en potentieel gevaarlijk gedrag van anderen is, is een alternatieve visie op religie nodig. Wellicht zou als definitie kunnen dienen:
    Religie (/levensbeschouwing) is daar waar mensen contact onderhouden met wat zich voor hen aandient als de fundamentele aspecten van hun bestaan. Deze kunnen zich midden in het bestaan voordoen, maar verstoren de vanzelfsprekende visie op het bestaan ook altijd (naar Georg Simmel, 1858-1918).
  3. Eerder dan duidelijk herkenbare religieuze en uitingsvormen te presenteren, zouden docenten levensbeschouwing en godsdienst de schijnwerper moeten richten op de levensmomenten en aspecten van het bestaan die religie genereren, dat wil dus zeggen die mensen in aanraking brengen met en zicht geven op de fundamentele aspecten van hun bestaan. Pas als je weet wat het betekent geconfronteerd te worden met de kwetsbaarheid, of als je de euforie kent boven jezelf uitgetild te worden, kun je iets van religieuze omgangsvormen met kwetsbaarheid en euforie verstaan.
  4. Onder de belangrijkste bijdragen van religieuze tradities aan het leven van jonge mensen is dat ze mogelijkheden aanreiken het leven als a-priori betekenisvol te zien. In wat er met mensen gebeurt en in de keuze die zij maken staat niet allereerst iets op het spel, maar dient zich betekenis aan. Dit kan helpen om te gaan met de spanning die voortkomt uit de bodemloze verantwoordelijkheid waarmee mensen in onze cultuur worden opgezadeld. Je kunt proberen de toekomst te maken, je kunt je er ook op toeleggen de toekomst zoals ze komt te ontvangen. Concrete religies of aspecten ervan kunnen dan verschijnen als vormgevingen van een specifiek levensvorm (naar Ludwig Wittgenstein, 1889-1951).
  5. Bij de clichés hoort de visie dat religieuze mensen rigide zijn en van hun eigen gelijk overtuigd, waar seculiere mensen open staan en onbevangen zijn. Juist religie is er echter vaak nadrukkelijk uit op het vinden van onverwachte, nog onbegane wegen. Via het religieuze gebruiken van geestverruimende middelen, het omkeren van de verhoudingen met carnaval en het zelfvergeten opgaan in de vreugde bij het Joodse poerimfeest, is hedendaagse jonge mensen een tamelijk verrassend beeld van religie te presenteren.
  6. Dit alles wil uiteraard niet zeggen dat aanknopen bij religieuze verschijnselen zoals ze in de actualiteit verschijnen per definitie verkeerd zou zijn. Ook lessen over zelfmoordterrorisme of religieuze standpunten over euthanasie behoren echter gericht te zijn op begrijpelijkheid. Blijven staan bij het vreemde van bepaalde verschijnselen en bepaald gedrag, bevestigt een uiterst onwenselijke stagnatie in het culturele gesprek van het moment.
  7. Bij dit alles is de normatieve vooronderstelling dat religie een normaal en in beginsel positief onderdeel is van het menselijk leven. Het is van belang er zicht op te krijgen, niet alleen omdat religie bestaat maar ook omdat dit bijdraagt aan een volledig mens-zijn. Een strikt onderscheid tussen 'educating about religion' en 'religious education' is onmogelijk. Dit is niet alleen eigen aan het onderwijs vergelijkbaar met de normatieve vooronderstelling die ten grondslag ligt aan het literatuur- en kunstonderwijs.
  8. Doelen van de lessen levensbeschouwing en godsdienst zijn in deze visie:
    • het afbreken van vooroordelen over religie
    • door onverwachte aspecten van religie te laten zien
    • waardoor religie opnieuw kan verschijnen als zinvol menselijk gedrag
    • dat getuigt van een fundamentele levensoriëntatie
    • op basis van een instantie die om respect vraagt
    • waardoor zichtbaar wordt dat een dergelijk respect fundamenteel is voor het mens-zijn
    • en zich ook in niet-religieuze visies op het leven kan uitdrukken


Plaats een reactie: